Тамақтану мәдениеті туралы жадынама

Оқушылардың тамақтану мәдениеті бойынша

ЖАДЫНАМА

Тамақтану дегеніміз не? Тамақтану - бұл қоректік заттарды тұтынуға және оларды ағзаға сіңіруге байланысты процестердің жиынтығы, соның арқасында дененің қалыпты жұмыс істеуі және денсаулықты сақтау қамтамасыз етіледі.

Рационалды немесе дұрыс тамақтану – бұл процестің нәтижесі адамның денсаулығын, физикалық және рухани күштерін нығайту және жақсарту, аурулардың алдын алу және емдеу және т.б. бір сөзбен айтқанда, рационалды тамақтану - бұл дұрыс тамақтану.

Мектеп жасындағы бала күніне 2000 килокалориядан астам жұмсайтыны белгілі. Балалық шақта дұрыс тамақтану тек энергияны қалыптастыру үшін ғана емес, сонымен қатар жылу көзі ретінде қызмет етеді, баланың денесінің жағымсыз әсерлерге төзімділігіне ықпал етеді.

Оқушының толық тамақтануы үшін не қажет?

Ең алдымен, тамақтануда болуы керек:

•  Ағзаға қажетті заттар – ақуыздар, майлар, көмірсулар, минералдар, дәрумендер, су, жеткілікті мөлшерде және белгілі бір мөлшерде болуы керек.
• Әртүрлі болғаны абзал, өсімдік және жануарлардан алынатын өнімдерден тұруы керек.

• Қатерсіз - құрамында зиянды қоспалар мен патогендік микробтар болмауы қажет.

• Қанағаттанарлық  сезімін тудыратын көлемі мен калория мөлшері жеткілікті болуы шарт. 

Толық, теңдестірілген тамақтану диетадағы барлық негізгі қоректік заттардың ақуыздар, майлар, көмірсулар, минералдар мен дәрумендердің құрамын қамтамасыз етеді .

Тағамның негізгі компоненттерінің сипаттамасы

Ақуыздар -  ерекше маңызға ие, өйткені оларсыз органдар мен тіндердің негізгі элементтерін құру мүмкін емес. Оларды басқа тағамдық заттармен алмастыруға болмайды. Ақуыздардың жетіспеушілігі мидың жұмысына және дененің иммундық жүйесінің жұмысына әсер етеді.

Жануарлар ақуызында маңызды аминқышқылдары бар және тек жануарлардан алынатын өнімдерде кездеседі.

Өсімдік ақуыздары нан, жарма, көкөністерде кездеседі. Балалардың тамақтануында жануарлардан алынатын ақуыздардың 75% және өсімдік ақуыздарының 25% болуы керек.

Май - энергия көзі, метаболизмге қатысады, иммунитеттің дамуына ықпал етеді.

Көмірсулар - энергияның негізгі көзі, ағзадағы ақуыздар мен майлардың сіңуіне ықпал етеді.

Су тамақтану рационында  үлкен маңызға ие, өйткені онсыз өмірлік процестер жүре алмайды. Балаға күніне шамамен бір жарым литр су қажет.

Минералды заттар

Пайдалы және алуан түрлі тағамдарды минералдарсыз елестету мүмкін емес. Бұл -  кальций, фосфор, магний, темір, калий және натрий. Олар дененің барлық жасушалары мен тіндерінің құрамына кіреді, метаболизмге қатысады, ферменттік заттарды белсендіреді.

Витаминдер

Күнделікті тамақтану рационында  барлық дәрумендер жеткілікті болуы керек. Витаминдер ағзадағы биохимиялық реакциялардың қалыпты жүруі, қоректік заттардың сіңуі, жасушалар мен тіндердің өсуі мен қалпына келуі үшін қажет. Көкөністер, жемістер, жидектер минералды тұздар мен дәрумендердің бай көзі болып табылады.

Оқушыларды  тамақтандыру рационының  негізгі принциптері:

• Тағамдық заттардың (ақуыздар, майлар, көмірсулар) оңтайлы қатынасы.
•  Ақуыздар шамамен 14%, майлар-31% және көмірсулар-диетаның жалпы калориясының 55% болуы керек. Маңызды компоненттердің құрамы: жануарлардан алынатын ақуыздар-60%, өсімдік майлары-тәуліктік мөлшерден 20% -30%.
•  Күндізгі уақытта оқушылардың тамақтануының ең оңтайлы режимі - төрт рет қабылдау, тамақтану аралығы 3,5-4 сағат. Ұйқыға дейін 3 сағаттан кешіктірмей кешкі ас ішкен жөн.
•  Оқушының таңғы асы - 20%-ын , түскі ас-тағамдық заттар мен энергияға жасына байланысты күнделікті қажеттіліктің 35% -ын құрауы тиіс.

НЕЛІКТЕН ДҰРЫС ТАМАҚТАНУ МАҢЫЗДЫ?

Себебі:

- денсаулықты және тартымды көріністі сақтауға;

- созылмалы аурулардың алдын алу және қаупін азайтуға; 

- физикалық және рухани белсенді болуға бұл мүмкіндік береді.

ҚҰРМЕТТІ ОҚУШЫЛАР!

Естеріңізде болсын! Сіздердің денсаулықтарыңыз, көңіл күйлеріңіз, еңбекке қабілеттіліктеріңіз және оқу іс-әрекетінің сапасы, сондай-ақ мұғалімдермен және ата-аналармен қарым-қатынастарыңыз сіздердің тамақтануларыңыздың қаншалықты дұрыс және сапалы ұйымдастырылғанына байланысты!

МЕКТЕП АСХАНАСЫНДАҒЫ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚТЫҢ НЕГІЗГІ ЕРЕЖЕЛЕРІ:

• Тамақтанар алдында қолды жуу керек.
• Асханаға асықпай және бірін-бірі итермей өту қажет.
• Дастархан басында мүмкіндігінше тыныш отыру шарт.
• Дастархан басында сәл еңкейіп, тіке отыру керек.
• Тамақты асықпай мұқият шайнау қажет.
• Үстелден  тұрғанда ұқыпты және шуламау керек.
•  Асханадағы үстелдердің бетіне рюкзактарды, оқу сөмкелерін, оқулықтарды, дәптерлерді және басқа да оқу құралдарын қоюға болмайды.
• Асханадағы тәртіпті сынып жетекшісі, кезекші мұғалім қарайды.
• Оқушылар тамақтану кезінде тамақтану мәдениетін сақтайды:
•  ыстық тағамды күйіп қалмау үшін  абайлап жейді;
• ас құралдары жарақаттануды болдырмай, мақсатына сай қолданылады;
•  лас ыдыс жууға тапсырылады;
•  асхана қызметкерлеріне тамақтану аяқталғаннан кейін алғыс айту қажет.